Welkom op deze reis.
Een reis die ons zal voeren langs de uitdagende regionen van spanning, onvervulde behoeftes, angst en vervolgens boosheid. Om deze innerlijke reis te kunnen maken, hebben we een aantal zaken nodig. Zowel concreet als van binnen. Ook is het goed om ons een aantal zaken te beseffen.
Schaduwwerk
Volgens Carl Jung omvat de schaduw de delen van onszelf die we hebben weggestopt of ontkend. Boosheid is een secundaire emotie en kan dus gezien worden als boodschapper van wat er vooraf is gegaan aan de boosheid. Vaak is dat een onvervulde behoefte of een grensoverschrijding, waar een gevoel van angst of machteloosheid aan verbonden is. Boosheid kan ook een signaal zijn van iets in onze schaduw – een afgewezen deel, een oude wond of een onverwerkte herinnering. Schaduwwerk is naar het licht brengen wat we niet zien van onszelf. Boosheid is een perfecte boodschapper en helper in het proces van schaduwwerk, want het wijst ons naar onze kwetsbare en weggeborgen delen. Schaduwwerk leert ons dat wij voorbij de boosheid kijken naar wat erachter ligt en dit nieuwsgierig onderzoeken. Zo ontdekken we het nog niet vertelde verhaal dat schuil gaat achter de beschermende gedaante van boosheid. Om schaduwwerk te kunnen doen is het belangrijk om onze interne ruimte veilig te maken. Hieronder lees je hoe dat gaat.
De Veilige Ruimte
Voor emotie- en schaduwwerk hebben we een veilige ruimte van buiten (een plek waar we kunnen werken en niet gestoord worden) en van binnen nodig. In het ideale geval heerst in die veilige binnenruimte een bepaald klimaat:
- We accepteren wat we voelen.
- Ons lichaam is heilig, het wijst ons altijd de weg naar huis.
- We weten dat gevoelens ongevaarlijk, hoewel soms uitdagend.
- Emoties zijn als golven: ze komen, ze zijn hevig, ze zwakken af en ze gaan weer voorbij.
- We proberen dat wat we ervaren in onze emoties en in ons lichaam aandacht en ruimte te geven, zonder oordeel en zonder dat we direct hoeven te begrijpen waarom of waartoe de boosheid dient.
- Om met een uitdagende emotie te kunnen werken, moeten we begrijpen dat hevige emoties verhalen vertellen over wat er eerder in ons leven nog onopgelost is, daarmee hoort de lading thuis in het verleden en is het ongevaarlijk voor het hier en nu.
- We weten dat we het aankunnen om in het hier en nu met uitdagende emoties te werken, want we zijn inmiddels volwassen en kunnen het perspectief van de gezonde volwassene innemen. Iedereen heeft die gezonde volwassene in zich. We kunnen dit deel activeren door ons voor te stellen dat er een Goede Moeder naast ons zit, eentje zoals het beeld van De Nachtkat of de kruidenvrouw uit het verhaal van de Maansikkelbeer, die ons accepteert voor wie we zijn, die emotioneel rijp is en die niet bang is omdat zij in ons gelooft en op ons vertrouwt.
Deze interne veilige ruimte is in wezen een emotioneel rijpe manier van omgaan met onszelf en het lijkt op het perspectief van die van de kruidenvrouw of de Nachtkat. Hun boodschap aan ons is:
‘’Ik zit naast je, ik kijk met je mee, wat je ook voelt, het is oké. Je mag dit voelen en je mag dit ervaren. Samen zullen we merken dat zelfs het ergste gevoel weer voorbij gaat, net als de golven van de zee. Gevoelens hebben een verhaal en wij zijn hier samen om zonder oordeel en met compassievolle kalmte en verdraagzaamheid naar dat verhaal te luisteren. Zo zullen we het leven leren beleven, waardoor we groeien in zelfkennis en -waardering.’’
Veilig gehecht zijn van binnen
Emotie-, schaduw- en lichaamswerk vragen dus om een veilige ruimte – van binnen en van buiten. Als die ruimte kon spreken zou zijn motto zijn: ‘’Ik ben oké, jij bent oké, met alles wat er in ons is.’’. Dit is de basis van veilige hechting, waarbij we vertrouwen in onszelf voelen alsook vertrouwen in de ander, en in het leven. Uiteraard betekent ‘’ik ben oké, jij bent oké’’ niet dat alles maar mag en kan, er zijn immers gezonde grenzen. We doelen met ‘’Ik ben oké, jij bent oké’’ op een fundamentele overtuiging dat wij en de ander waardevol zijn precies zoals we zijn. Het omarmen van onze emoties leert ons dat emoties er mogen zijn zoals ze zijn. Boosheid is een emotie, en ook die mag er zijn. Door ermee te werken kunnen we vertrouwen ontwikkelen in ons vermogen om ermee om te gaan.
Eerlijkheid
In zelfwerk is eerlijk naar jezelf zijn een belangrijke sleutel. Met eerlijkheid bedoelen we: hou jezelf niet voor de gek, wees bewust van wat je in je lijf voelt, welke emoties je ervaart, welke gedachten je hebt, welk gedrag je uitoefent. Leer jezelf aan om in dialoog met jezelf te gaan. Zie emoties en gedachten als onderdeel van verschillende delen van jezelf.
Internal Family Systems
Internal Family Systems (IFS) is een therapeutisch model dat uitgaat van het idee dat onze psyche bestaat uit verschillende innerlijke delen of subpersoonlijkheden, zoals kwetsbare kinderen, beschermers, en kritische stemmen. Centraal staat het “Zelf,” een kern van compassie, wijsheid en balans. Door de verschillende delen in jezelf te onderzoeken, leer je deze delen begrijpen, hun pijn te helen, en harmonie te creëren, zodat het Zelf leiding kan geven aan je innerlijke systeem. Ga met je delen in gesprek, geef ze een naam. Stel vragen. Luister naar de antwoorden. Stop met oordelen of te vroeg willen begrijpen en duiden. Schrijven is een uitstekende manier om met jezelf en de verschillende delen van jezelf in gesprek te gaan.
Hoe ons autonome zenuwstelsel werkt
Belangrijk in de gezonde omgang met emoties als boosheid is een begrip van de werking van ons zenuwstelsel. Ik werk hierin graag met de Polyvagaal Theorie, waarover ik hieronder uitleg.
Polyvagaal Theorie
De Polyvagaal Theorie, ontwikkeld door Stephen Porges, biedt een neurobiologisch kader om te begrijpen hoe ons autonome zenuwstelsel (AZS) onze emoties, gedragingen en sociale interacties beïnvloedt. Deze theorie legt uit hoe ons zenuwstelsel voortdurend reageert op interne en externe signalen van veiligheid of gevaar. Dit gebeurt via drie belangrijke zenuwtoestanden, die samenhangen met de nervus vagus, een cruciale zenuw die loopt van de hersenstam naar verschillende organen. In het omgaan met uitdagende emoties is het belangrijk om ons zenuwstelsel te kalmeren.
De Polyvagaal Theorie onderscheidt drie toestanden die verband houden met onze overlevingsresponsen:
- Ventrale vagale toestand (veilige modus)
- Geassocieerd met sociaal contact, rust en herstel.
- Wanneer iemand zich veilig voelt, is het ventrale vagale systeem dominant. Dit leidt tot:
- Een rustige hartslag.
- Verbeterd sociaal gedrag (verbinding, empathie).
- Optimale toegang tot hogere hersenfuncties, zoals planning, besluitvorming en leren.
- Deze toestand is evolutionair ontworpen voor samenwerking en groei.
- Sympathische toestand (vechten/vluchten)
- Geactiveerd bij waargenomen dreiging.
- Kenmerken: verhoogde hartslag, adrenalineafgifte, focus op overleving.
- Dorsale vagale toestand (bevriezen/instorten)
- Geactiveerd bij extreme dreiging of overweldiging.
- Kenmerken: lage energie, dissociatie, sociale terugtrekking.
Het reguleren van het autonome zenuwstelsel om terug te keren naar de ventrale vagale toestand is essentieel voor psychologische en fysieke gezondheid
Het emotionele brein
Het emotionele brein verwijst naar delen van de hersenen die emoties verwerken, met name hetlimbisch systeem, waaronder:
- Amygdala: Verantwoordelijk voor het detecteren van bedreigingen en het initiëren van stressreacties (vechten/vluchten).
- Hypothalamus: Reguleert de vecht/vluchtrespons en hormonale balans.
- Hippocampus: Verwerkt herinneringen en helpt emoties te reguleren.
Het emotionele brein werkt snel en instinctief. Bij waargenomen dreiging activeert het stressreacties voordat de bewuste geest kan ingrijpen.
Executieve functies en hun relatie met het emotionele brein
De executieve functies worden gereguleerd door de prefrontale cortex (PFC), het rationele deel van het brein. Deze functies omvatten:
- Impulscontrole.
- Probleemoplossend vermogen.
- Plannen en organiseren.
Wanneer iemand in de veilige modus is, werken de PFC en het limbisch systeem optimaal samen. Echter, bij stress of dreiging:
- Neemt de amygdala de controle over.
- Vermindert de activiteit in de PFC.
- Worden executieve functies verzwakt, wat leidt tot impulsief gedrag en verminderd probleemoplossend vermogen.
Belang van veilige modus voor executieve functies
De ventrale vagale toestand ondersteunt de integratie van de PFC en het emotionele brein, waardoor:
- Mensen emoties effectief kunnen reguleren.
- Creatief en oplossingsgericht denken mogelijk is.
- Sociale verbinding en empathie toenemen.
Wanneer de veilige modus wordt onderbroken door stress of trauma, kan therapie of zelfregulatie (zoals ademhalingsoefeningen of mindfulness) helpen om deze balans te herstellen.
Tijdens deze cursus geef ik in elk van de drie delen een aantal lichaamsgerichte oefeningen die de nervus vagus activeren en daarmee je zenuwstelsel kalmeren, waardoor je in de veilige modus terecht komt. Alleen vanuit de veilige modus zijn we emotioneel aanwezig en kunnen we verbinding met onszelf en anderen maken.